Drodzy Rodzice,
poniższy artykuł jest komentarzem do filmu “Zajęcia z psychologiem dla dzieci 4 – 7. STRACH”, który zamieściłem na YT pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=OiKhpYaAyvg
Treść zbliżona do poniższego tekstu jest również nagrana w filmie “Psycholog rodzicom jak pomóc dziecku pokonywać STRACH”: https://www.youtube.com/watch?v=haDZqCT8KLQ
Jest to pierwszy materiał w przygotowywanej przeze mnie serii “Zajęcia dla dzieci z psychologiem- EMOCJE”. Jako pierwszy temat wybrałem akurat strach z powodu aktualnego kontekstu społecznego. W obliczu panującej pandemii koronawirusa wydaje mi się najbardziej aktualny.
Strach jest to nasza reakcja emocja na realne niebezpieczeństwo lub potencjalne zagrożenie. Efektem tej reakcji są natychmiastowe zmiany na poziomie fizjologicznym- przyspieszone bicie serca, napięcie mieśni, rozszerzenie źrenic itd. Te zmiany z kolei mają przygotować organizm do reakcji behawioralnej- ucieczki, walki albo zamrożenia (flight, fight or freeze).
Po pierwsze warto sobie zatem uświadomić i zawsze pamiętać o tym, że strach to normalna sprawa w życiu każdego człowieka. Wszycy się czegoś boimy, tylko niektórzy się nie przyznają.
Problem pojawia się wtedy, kiedy miejsce pożytecznego strachu zajmuje lęk. Lęk różni się od strachu tym, że jest irracjonalny, dotyczy bodźców, które nie istnieją (albo w ogóle, albo w danej chwili). Na przykład: odczuwam strach na myśl, że miałbym chodzić po dachu i to bardzo dobrze, bo nie umiem tego robić i prawdopodobnie zrobiłbym sobie krzywdę. Jeżeli natomiast paraliżuje mnie myśl, że przylecą kosmici i porwą mnie na swoją planetę, to już można mówić o lęku. Po pierwsze kosmici nie istnieją, po drugie jeżeli w ogóle istnieją, to mało prawdopodobne, że przylecą właśnie do Ząbek, gdzie mieszkam, a po trzecie jeżeli już znajdą to miasteczko, to dlaczego mieliby porywać właśnie mnie… 😉 Brzmi może zabawnie, ale w gruncie rzeczy takie właśnie są nasze lęki.
Trochę inaczej rzecz ma się ze strachem i lękiem naszych dzieci. Ponieważ one dopiero poznają świat i uczą się go, dlatego mają pełne prawo bać się nie tylko realnych zagrożeń ale także tego, co nam będzie się wydawało bezsensowne. Stąd wniosek, że do wszystkich strachów naszych dzieci powinniśmy podchodzić z należnym szacunkiem. Nie należy deprecjonować lęku dziecka. Absolutnie nie wolno poniżać samego dziecka dlatego, że się boi. Teksty typu: “dzidzia jesteś, zaraz ci przyniosę pampersa jeśli boisz się takich rzeczy” nie pomogą w pokonaniu strachu, a skutecznie przyczynią się do utratu zaufania, jakim dzieci nas obdarzają. Przegięcie w drugą stronę i wyolbrzymianie lęku też nie jest wskazane.
Co zatem robić, żeby pomóc dziecku pokonać lęk lub strach?
1. Wysłuchaj dziecka bez komentarza i bez dawania szybkich rad. Nawet jeśli powód jego lęku wydaje ci się banalny, zachowaj powagę, bo to, co dla ciebie wydaje się zabawne, dla niego jest bardzo ważne i poważne.
2. Obdarz czułością i bliskością. Daj odczuć to, że dziecko jest przez ciebie akceptowane i kochane z tymi uczuciami, o których mówi.
3. Jeśli chcesz pomóc twojemu dziecku pokonać lęk czy strach, będziesz potrzebować dużo cierpliwości. Zwykle najlepiej działa tutaj metoda małych kroków. Polega ona na stopniowym eksponowaniu bodźca lękowego. Na przykład jeżeli twoja pociecha boi się psów, możesz zacząć od opowiadania o pieskach, albo czytania książki. Potem czas na oglądanie zdjęć, dalej filmów. Następnie będzie trzeba poszukać jakiegoś stuprocentowo spokojnego psa, na którego dziecko najpierw będzie patrzyło z daleka, potem coraz bliżej, aż dojdziecie do sytuacji, kiedy twoje dziecko wreszcie pogłaszcze psa i pokona swój lęk, ale to może być długa droga. Ta metoda wymaga czasu i zaangażowania (zresztą jak wszystko co w życiu ma jakąś wartość). W nagraniu dla dzieci opowiadam o historii Kuby, który pokonał właśnie lęk przed psami. Bardzo ważna w jego zwycięstwie była historia jego mamy, która cierpliwie towarzyszyła mu w robieniu kolejnych, małych kroków.
4. Dawaj przykład. Zapewne też masz swoje lęki, do których możesz się przyznać przed dzieckiem i w ich towarzystwie zacząć je pokonywać. Może tak jak ja boisz się kotów, albo sytuacji, kiedy musisz zareklamować jakiś produkt. Pokazując dziecku, że też boisz się pewnych sytuacji dasz mu bardzo ważną lekcję, że to jest ludzkie, normalne, potrzebne, ale też można to pokonywać.
5. Dawaj dziecku doświadczyć poczucia kontroli. Jeżeli ono na przykład boi się kąpieli, to niech samo polewa się wodą z kubka, który ty będziesz napełniać, albo odwrotnie- niech ono napełnia, a ty polewaj. Ważne jest, żeby ono aktywnie uczestniczyło w tym procesie.
6. Rozmawiaj z dzieckiem otwartym tekstem. Odpowiadaj zawsze najlepiej jak potrafisz na jego pytania. Jak mówiłem w filmiku skierowanym do dzieci opowiadając przykład ze swojego dzieciństwa, kiedy przestałem się bać burzy, gdy mój wujek wyjaśnił mi zasadę działania piorunochronu, zrozumienie zjawiska pomaga przestać się go bać. Zwykle bardziej boimy się tego, czego nie rozumiemy. Dlatego dzieci potrzebują rzeczowego wyjaśnienia i uczciwego przedstawienia spraw. Oczywiście przekaz trzeba dopasować do wieku, ale często okazuje się, że dzieci są gotowe na poważniejszą rozmowę niż nam się wydaje.
7. Nasze emocje wynikają z tego, jak myślimy o świecie. Zmiana narracji automatycznie zmienia sposób reagowanie emocjonalnego. Nasz sposób myślenia o świecie wynika z kolei z naszych doświadczeń, z tego, czego nauczyliśmy się o świecie. Dlatego zwracaj uwagę na to, czego słucha i na co patrzy twoje dziecko. Zwykły serwis informacyjny może spowodować bardzo poważne spustoszenie w jego sercu. Proszę pomyśleć jak czuje się czterolatek, który słyszy w radiu tekst: “w Katowicach pijani rodzice skatowali swoje dziecko” albo patrzy na trumny z ciałami, które z braku miejsca są układane na lodowisku. Są to bodźce, które wpływają bardzo mocno nawet na nas dorosłych, a co dopiero na nasze dzieci.
8. Powtarzaj swojemu dziecku pozytywne, pełne wiary w jego sukces komunikaty. W pewnym momencie ten przekaz zostanie przez nie zinternalizowany, czyli zmieni się w jego mowę wewnętrzną. Mówię o tym w przykładzie o Stasiu, który pokonał swój lęk przed nurkowaniem. Myśl, która pomogła chłopcu się przełamać i spróbować “nie jestem tchórzem, muszę zanurkować” była odzwierciedleniem sposobu, w jaki mówili do niego wcześniej rodzice “jesteś odważny, dasz radę, pokonasz ten strach” itp.
9. Chwal za postępy. Nie żałuj pochwał i peanów na część dziecka, jeżeli udało mu się zrobić nawet mały krok w walce ze strachem. Rób to nie tylko prywatnie, ale też publicznie przy znajomych i nieznajomych. Natomiast całkowicie powstrzymaj się od naśmiewania z dziecka, dokuczania mu i absolutnie od poniżania go przy innych ludziach, zwłaszcza innych dzieciach.
10. Bądź twórczy. Jest jeszcze mnóstwo sposobów, o których nie powiedziałem. Twoje rodzicielskie serce i twój rozum podpowiedzą ci na pewno dobrze. Możesz się tym podzielić w komentarzach. W internecie znajdziesz mnóstwo materiałów, które mogą być dla ciebie inspiracją. Jest też bardzo dużo zasobów, które możesz wykorzystać bezpośrednio do pracy z dzieckiem. Ważne, abyś zachowa spokój i optymizm. Przeszkody są po to, żeby je pokonywać i nauczyć się, że w ten sposób właśnie można iść przez życie. Jeśli twoje dziecko ma dzisiaj jakieś trudności, to pokonując je z twoją pomocą nauczy się poczucia sprawczości, doświadczy pewności siebie oraz wzmocni się wasza wzajemna relacja i zaufanie, a to będzie procentować w przyszłości.
11. Jeżeli zauważysz, że nie umiesz sobie poradzić i reagujesz złością, zniecierpliwieniem, to nie bądź dla siebie zbyt surowy. Po prostu jesteś tylko człowiekiem, a nikt nie oczekuje od ciebie niczego więcej. czasami trzeba skorzystać z pomocy specjalisty, który ma nad tobą jedną bardzo ważną przewagę- dystans emocjonalny do twojego dziecka.
Powodzenia.
PS. Zachęcam Państwa do zasubskrybowania mojego kanału na YT oraz udostępniania tego materiału, jeśli okazał się pomocny.
Klikając w reklamę na moim blogu wspierasz mnie finansowo, dziękuję!
Michał Borkowski
